Wordt het niet hoog tijd dat nieuwe ideeën en voorgestelde maatregelen in de sociale en economische sfeer op een wetenschappelijke manier worden uitgetest, in goed opgezette experimenten met een controlegroep en al wat erbij hoort?Finland geeft (min of meer) het goede voorbeeld met een basisinkomen-experiment.
Tweeduizend willekeurig gekozen Finse werklozen krijgen volgend jaar 560 euro per maand, belastingvrij en zonder voorwaarden eraan verbonden – ze hoeven bijvoorbeeld niet op zoek te gaan naar werk, en als ze wél werk vinden, dan behouden ze de 560 euro per maand. Hun sociaal-economische lotgevallen zullen vergeleken worden met die van een controlegroep voor wie er niets verandert, die dus gewoon in het traditionele systeem van werkloosheidsvergoeding blijven. Bedoeling is het idee van een universeel basisinkomen te testen, een maandelijks bedrag dat uiteindelijk iedereen zou krijgen, onvoorwaardelijk, en dat in de plaats zou komen van een groot deel van de diverse bestaande sociale uitkeringen. In Zwitserland is eerder dit jaar het voorstel om een universeel basisinkomen van 2260 euro per maand in te voeren, afgekeurd in een referendum.
Je kunt over het idee van een basisinkomen denken wat je wilt (zal het mensen ondernemender maken als ze weten dat ze altijd op het basisinkomen kunnen terugvallen? of worden ze integendeel lui? of gaan ze vrijwilligerswerk doen? is het betaalbaar? is het sociaal rechtvaardig of bevoordeelt het vooral degenen die het niet nodig hebben?) Maar wat je er ook over denkt, niet te ontkennen valt dat het nuttig is om een dergelijke maatregel uit te proberen, in plaats van er alleen maar over te discussiëren. De discussie over sociaal-economische onderwerpen wordt geplaagd door mensen die precies menen te weten wat er moet gebeuren (en wat vooral niet), als kwakzalvers die elk hun eigen wonderdrankje aanprijzen. Hoog tijd om het debat wat meer op feiten te baseren, en voorstellen eerst uit te proberen op beperkte schaal, liefst op een gecontroleerde, wetenschappelijke manier. Heel aarzelend beginnen er de jongste jaren meer en meer van die experimenten te gebeuren, bijvoorbeeld in de sfeer van ontwikkelingsprojecten. Onder meer in Nederland wordt een experiment met een basisinkomen overwogen. Maar het blijft voor velen nog een vreemd idee, sociale of economische experimenten met controlegroep (en mensen zijn geneigd vóór een experiment te zijn als ze denken dat hun troetel-idee bevestigd zal worden, maar het af te wijzen zodra blijkt dat het experiment niet de verhoopte uitslag heeft).
Er valt wel wat af te dingen op de kwaliteit van het Finse experiment. De proefpersonen zijn geen representatief staal van de Finnen, maar enkel werklozen. Het bedrag dat ze krijgen is erg laag. Het is (waarschijnlijk) slechts tijdelijk. Maar het is een begin, als experiment.
Ideaal zou natuurlijk zijn om dergelijke experimenten echt wetenschappelijk uit te voeren, in de stijl van experimenten in andere wetenschapsdomeinen, zoals klinische studies, met placebogroep, dubbelblind en alles erop en eraan. Maar dat is toekomstmuziek. Voorlopig heeft nog niemand bedacht wat een placebo zou kunnen zijn voor geld krijgen.
Opiniestuk en nieuwsbericht in De Standaard over het Finse experiment.