Wetenschappers overdrijven geregeld in wat ze aan de media vertellen over hun eigen onderzoek. Een column.
Ha! Zie je wel! Het is niet allemaal de schuld van ons, journalisten. En het zijn voor een keer niet wijzelf die het zeggen, het zijn wetenschappers.
Ik heb het over de ergerlijke overdrijvingen in de berichtgeving over medisch wetenschappelijk onderzoek. Zo mochten we in het nieuwe jaar in de media al vernemen dat de populaire pijnstiller ibuprofen de teelballen doet verschrompelen, dat we dit jaar een uitzonderlijk dodelijk griepseizoen krijgen en dat wie aan sport doet, maar beter veel chocolade kan eten.
De automatische reactie daarbij is dan natuurlijk dat het de journalisten zijn die de zaken overdrijven of ongenuanceerd voorstellen. Of die niet begrepen hebben wat het onderzoek écht heeft vastgesteld. Of die denken dat een vastgestelde statistische correlatie tussen twee dingen betekent dat het ene het andere moet veroorzaken.
En ongetwijfeld zijn journalisten geregeld schuldig aan elk van die vergrijpen. Maar zij niet alleen. In nogal wat gevallen zit de overdrijving reeds in de persmededeling waarmee een universiteit of medisch researchinstituut haar onderzoek naar buiten brengt. ‘Overdrijving medisch nieuws begint al in het persbericht’, zegt de Universiteit Leiden in een persbericht, dat ik hier maar even letterlijk citeer, om niet op mijn beurt van overdrijving of verdraaiing beschuldigd te worden: ‘Niet alleen in journalistieke stukken zitten slordigheden, ook in academische persberichten worden resultaten overdreven.’
En verder: ‘De onderzoekers analyseerden 129 persberichten van Nederlandse universiteiten en universitair medische centra en alle 185 daarmee geassocieerde nieuwsberichten uit 2015. Van de persberichten overdreef 20 procent de conclusie of causale claim en van de nieuwsberichten was dit 29 procent’ (met ‘nieuwsberichten’ wordt hier bedoeld wat er uiteindelijk in de media komt, met ‘persberichten’ de teksten die de universiteiten uitsturen naar journalisten en redacties).
Daar heb je het. Journalisten overdrijven als ze over geneeskunde schrijven, maar medische wetenschappers overdrijven ook al niet zelden in wat ze aan journalisten vertellen. Of correcter: hun universiteiten overdrijven, of meer bepaald de persdiensten van die universiteiten (al zou je mogen veronderstellen dat wetenschappers tenminste nalezen wat de pr-mensen van hun universiteit in hun naam de wereld in sturen).
Misschien moet de ‘woordvoerder’ van De Ideale Wereld maar eens een stukje doen als pr-man uit de academische wereld.
Dat pleit allemaal de journalisten niet vrij natuurlijk. Die weten maar al te best dat persdiensten en woordvoerders hun werkgevers in een zo gunstig mogelijk daglicht proberen te stellen. Dat is bij universiteiten en onderzoeksinstellingen niet anders dan bij bedrijven of in de politiek. Het is dan de taak van de journalist om het verhaal te checken en de eventuele overdrijvingen en verdraaiingen eruit te wieden – in plaats van er nog een schepje bovenop te doen, zoals helaas te vaak gebeurt.
Deze column is op 20 januari 2018 verschenen in De Tijd.