Duur medicijn? Werkt beter en heeft meer neveneffecten – zo lijkt het

Een medicijn dat er duur uitziet heeft niet alleen een sterker placebo-effect. Het heeft ook ergere neveneffecten – dat is het nocebo-effect.

Let niet op de neveneffecten. foto NIAID

Kun je maar beter een duur medicijn slikken, of althans eentje dat er duur uitziet? Dat wordt gesuggereerd door onderzoek naar het ‘placebo-effect’. Als we geloven dat een geneesmiddel goed gaat werken, dan werkt het meestal ook echt beter. Maar, blijkt uit nieuw onderzoek, dat geldt niet alleen voor de gunstige, gewenste effecten van een middel. Als een medicijn er duur uitziet, waardoor we geloven dat het krachtig is, hebben we ook meer last van onaangename neveneffecten.

Dat heeft Alexandra Tinnermann van het Universitair medisch centrum Hamburg-Eppendorf in Duitsland vastgesteld met een slim experiment.

Tinnermann en haar medewerkers beschrijven in het wetenschappelijke vakblad Science hoe ze aan twee groepen vrijwillige proefpersonen een zalf gaven die zogezegd bedoeld was om jeuk te verminderen. De vrijwilligers, allemaal gezonde mensen, dachten dat het experiment bedoeld was om die zalf te testen.

Eén groep, van vierentwintig proefpersonen, kreeg een ‘goedkope’ zalf, in een verpakking die eruitzag als een verpakking van een goedkoop generiek geneesmiddel.

De andere groep, van vijfentwintig proefpersonen, kreeg een ‘dure’ zalf, in een verpakking die eruitzag als die van een duur merkproduct.

In werkelijkheid waren beide zalven identiek, en zat er geen enkel werkzaam bestanddeel in. De verpakkingen waren nep, speciaal ontworpen voor het experiment, om er goedkoop of duur uit te zien.

Al de proefpersonen kregen te horen dat de zogezegd jeukwerende zalf ook ongewenste neveneffecten kon hebben: ze zou de ingesmeerde huid tijdelijk gevoeliger maken voor pijn.

Om dat te testen smeerden de onderzoekers stukjes arm van de vrijwilligers in, waarna ze nagingen hoe goed de proefpersonen op die plaats tegen hitte konden, en hoe erg ze de pijn inschatten.

De resultaten waren frappant. De proefpersonen die de ‘dure’ zalf hadden gekregen, rapporteerden beduidend ergere pijn dan de mensen met de ‘goedkope’ zalf – hoewel iedereen niet alleen precies dezelfde zalf op zich had, maar ook precies dezelfde hitte te verduren kreeg.

De mensen met de ‘dure’ zalf geloofden blijkbaar dat hun zalf, aangezien ze duur was, krachtig zou werken (tegen jeuk), maar dat ze tegelijk ook krachtige nevenwerkingen zou hebben (dat ze gevoeliger zou maken voor pijn). Ze verwachtten zich aan heviger pijn, en die voelden ze dan ook.

Toen de onderzoekers hun proefpersonen tijdens het experiment in een scanner legden, stelden ze duidelijke verschillen vast in de hersenactiviteit van de twee groepen. In meerdere delen van de hersenen was er een hogere activiteit te merken bij de mensen met de ‘dure’ zalf.

De vaststellingen van Tinnermann zijn een voorbeeld van het ‘nocebo-effect’, de duistere tweelingbroer van het bekendere ‘placebo-effect’.

Het placebo-effect maakt dat alleen al de verwachting van beterschap maakt dat we ons echt beter gaan voelen. Alleen al het feit dat we een medicijn krijgen, helpt ons al te genezen, zelfs al is het zonder dat we het weten slechts een nep-medicijn (een placebo).

Het nocebo-effect is hetzelfde, maar dan in negatieve zin: de verwachting van pijn of ziekte of onaangename symptomen maakt al dat we ons slechter voelen, of roept precies de symptomen op waar we bang voor zijn.

Onderzoek maakt steeds duidelijker dat het nocebo-effect niet alleen even alomtegenwoordig is als het placebo-effect, maar dat het even subtiel in elkaar zit – zoals blijkt uit het effect van de zogezegde prijs van de zalfjes. Ook bij het placebo’s is al vastgesteld dat dure middelen (of middelen waarvan de patiënt dénkt dat ze duur zijn) een krachtiger placebo-effect hebben.

De groeiende kennis over het nocebo-effect roept vragen op. Wil je bijvoorbeeld dat je arts eerlijke informatie geeft over alle mogelijke neveneffecten van de medicijnen die ze voorschrijft, als je misschien precies daardoor last gaat krijgen van die neveneffecten? Terwijl je er misschien helemaal geen last van gehad zou hebben als de arts gezwegen had? En wat zijn de gevolgen van soms misleidende of alarmerende berichten over schadelijke neveneffecten van medicijnen die vaak de ronde doen op internet? Misschien veroorzaken die claims precies de effecten waar ze voor waarschuwen, met als gevolg niet alleen dat patiënten zich slechter voelen, maar ook dat ze behandelingen stopzetten of medicijnen weigeren die hen anders wellicht goed hadden geholpen.

Bron: Tinnermann et al., Science 358, 105 (2017)

Bericht op de website van Science.

Dit artikel is op 10 november 2017 verschenen in Het Laatste Nieuws.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *