Heeft de NASA beslist dat steenbokken voortaan boogschutters zijn, kreeften tweelingen en tweelingen stieren, zoals een reeks websites in paniek meldt? En heeft de organisatie zelfs officieel een nieuw, dertiende sterrenbeeld ingevoerd, de Slangendrager?
Sommige kwakkels zijn onuitroeibaar.
Het moet eind 1994 geweest zijn. Ik was net in dienst als wetenschapsredacteur bij de krant de Standaard, en ik kreeg een van mijn allereerste opdrachten. Het was al vrij laat op de avond, ik was de enige wetenschapsjournalist die nog op de redactie was. De chef van dienst kwam aanlopen, zwaaiend met de print van een pas binnengelopen bericht (nieuws liep toen nog op de redactie binnen op ouderwetse ratelende telexmachines die het afdrukten op papier in plaats van het op een scherm te tonen).
‘Astronomen ontdekken nieuw sterrenbeeld’ luidde de kop van de telex. Volgens het bericht hadden sterrenkundigen ontdekt dat er naast de twaalf vanouds bekende sterrenbeelden nog een dertiende sterrenbeeld bestond. Het nieuwe sterrenbeeld heette Ophiuchus, of de Slangendrager.
Oeps. Het is haast onbegonnen werk om op te sommen wat daar allemaal verkeerd aan was en hoeveel misverstanden er in die paar zinnen stonden. Laat ik me tot één ding beperken: astronomen ‘ontdekken’ geen sterrenbeelden; sterrenbeelden zijn slechts een afgesproken manier om de welbekende hemel in vakken in te delen. ‘Astronomen ontdekken nieuw sterrenbeeld’ is zoiets als ‘Historici ontdekken nieuwe eeuw, gesitueerd tussen de zestiende en de zeventiende’ of ‘Geografen ontdekken nieuw land in de Europese Unie, gelegen tussen België en Nederland’.
Ophiuchus, de slangendrager, bestaat echt, maar het is hoegenaamd geen nieuw sterrenbeeld – hij komt al voor in de lijst van 48 sterrenbeelden van de astronoom Ptolemaeus uit de tweede eeuw.
Wat een déjà vu dus, de berichten op diverse websites de voorbije week (zoals hier, hier en hier). Deze keer zijn het geen anonieme astronomen, maar is het de Amerikaanse ruimtevaartadministratie NASA, die zogezegd een nieuw sterrenbeeld wil invoeren. Jazeker, dezelfde goeie ouwe Ophiuchus, de Slangendrager. Wie tussen 29 november en 17 december geboren is, zou vanaf nu als Slangendrager door het leven gaan.
En niet alleen wegens Ophiuchus moeten astrologen al hun horoscopen herschrijven. We krijgen allemaal een nieuw sterrenbeeld toegewezen. Begin al maar te wennen aan je nieuwe karaktertrekken.
Onnodig te vermelden dat het allemaal nonsens is. Het is zelfs onbegonnen werk om beknopt alle misverstanden op te helderen waar dit op gebaseerd is. Wie wil weten hoe de vork in de steel zit, kan een en ander nalezen in New Scientist, waar de astronoom en astronomieblogger Phil Plait tegen de onzin tekeergaat.
Uiteindelijk komt het telkens weer voort uit een goedbedoelde poging van een sterrenkundige om tegenover een journalist die van toeten noch blazen weet uit te leggen wat het verschil is tussen astronomie (sterrenkunde, een tak van de wetenschap) en astrologie (sterrenwichelarij, een tak van het bijgeloof).
Die astronoom probeert dan uit te leggen hoe de twaalf ’tekens’ waarin de astrologie nogal arbitrair het jaar en de ‘ecliptica’ (de strook aan de hemel waarlangs de zon beweegt) heeft ingedeeld, al sinds lang elke band hebben verloren met de échte sterrenbeelden waarmee ze nochtans hun namen gemeen hebben.
De astronoom vertelt dan hoe door de verandering van de stand van de aarde het astrologische ’teken’ van de Leeuw al lang niet meer samenvalt met het echte sterrenbeeld Leeuw, terwijl astrologen er toch nog steeds leeuwachtige karaktertrekken aan toeschrijven (wat overigens ook al uit de lucht gegrepen was toen teken en sterrenbeeld wél nog samenvielen).
Hij of zij legt uit dat astrologen, als ze zich op de echte sterrenbeelden zouden baseren, nu aan iedereen een ander sterrenbeeld zouden moeten toekennen.
En zij of hij voegt eraan toe dat er op de ecliptica, die door de astrologen in twaalf tekens wordt onderverdeeld, in feite dertien sterrenbeelden liggen, althans volgens de meest gebruikelijke indeling van de sterrenhemel. Het dertiende is de Slangendrager.
Maar van al die uitleg gaat het hoofd van de journalist duizelen. En wat er uiteindelijk overblijft in het telexbericht (1994) of de website (na 1994) is dat er een dertiende sterrenbeeld ontdekt is, of officieel ingevoerd wordt, of dat de datums die bij de sterrenbeelden horen veranderd worden. Als het een astronoom van de NASA was die het allemaal vertelde, dan is het de NASA die nu alles wil veranderen.
Ach ja, waarschijnlijk is er niet veel aan te doen. Met de moed der wanhoop blijven proberen uit te leggen hoe het zit, en hopen dat de mensheid op een dag wijzer wordt. Maar onvermijdelijk zal vroeg of laag Ophiuchus weer eens ontdekt worden.