De mens is niet de enige die op een niet duurzame manier technologie gebruikt, zijn omgeving uitput en andere soorten uitroeit.
Agent Smith verwoordt het als volgt in The Matrix, wanneer hij uitlegt waarom hij een hekel heeft aan mensen: ‘Elk zoogdier op deze planeet ontwikkelt instinctief een natuurlijk evenwicht met zijn omgeving, maar jullie, mensen, niet. […] jullie vermenigvuldigen en vermenigvuldigen, tot elke natuurlijke hulpbron is opgebruikt’.
Smiths sentiment wordt tegenwoordig door veel mensen gedeeld, maar biologisch gezien dwaalt hij. In werkelijkheid vermenigvuldigt élke diersoort zich tot ze door iets gestopt wordt; meestal hongersnood, predatoren of concurrenten. Er is niets unieks aan de manier waarop de mens voortdurend lijkt te proberen de planeet te overwoekeren en de natuurlijke hulpbronnen uit te putten. Elke diersoort zou dat doen als ze de kans kreeg; de mens heeft alleen wat meer succes bij zijn pogingen.
Zelfs het feit dat wij technologie gebruiken bij onze woekerpraktijken, is niet uniek, blijkt uit onderzoek door biologen van de universiteit van Oxford.
De Britten observeerden in Thailand hoe java-apen (een soort makaken) stenen gebruiken om schaaldieren open te breken om ze op te eten. De apen, die leven op kleine eilandjes voor de Thaise kust, gaan daarbij zelfs zo efficiënt tewerk dat ze aan ‘overbevissing’ doen en sommige van hun favoriete soorten met uitsterven bedreigen.
De makaken zijn dol op oesters, krabben en zeeslakken. Ze gebruiken stenen als hamers om de schalen open te breken, en dat doen ze met kennis van zaken. Afhankelijk van de beoogde prooi kiezen ze verschillende formaten en vormen van keien uit, en ze gebruiken deskundig soms de scherpe en soms de stompe kant.
Eén enkele aap kan op die manier wel zo’n veertig schaaldieren per dag weten open te breken, stelden de onderzoekers vast toen ze de dieren volgden op hun dagelijkse fourageertochten langs de stranden.
Op het eiland met de meeste makaken, Koram, zijn de schaaldieren die er nog te vinden zijn, veel kleiner dan op de eilanden met minder apen. Dat er vooral kleine exemplaren overblijven is een bekend effect van overbejaging. De makaken op Koram zijn nu overgeschakeld op het gebruik van kleinere keien, om de resterende kleine schaaldieren te lijf te gaan.
Als de apen op Koram hun niet-duurzame technologie blijven gebruiken, dan zullen ze op een dag de hele populatie schaaldieren op het eiland hebben uitgeroeid, verwachten de biologen. Waarschijnlijk zal hun steentijd-technologie dan ook verloren gaan – het gebruik van keien is voor de apen geen instinctief gedrag, maar iets wat ze van elkaar leren. Als er geen prooien meer zijn, zullen de dieren waarschijnlijk vergeten hoe het moet.
Misschien hebben onze voorouders ooit hetzelfde gedaan als de makaken. Antropologen vermoeden dat Homo sapiens, toen hij vanuit Afrika uitzwermde, langs de zuidelijke kusten van Azië is voortgetrokken, zich onder meer voedend met schaaldieren. Archeologen hebben al vastgesteld dat de schalen aan de Aziatische kusten in de betreffende periode, rond 70.000 jaar geleden) geleidelijk kleiner werden.
Onze voorouders wisten duidelijk toen ook al oesters te waarderen; en duurzaam waren ze al evenmin als wij.
Deze column is op 4 november 2017 verschenen in De Tijd.
