Een nieuwe techniek begint akelig dicht in de buurt te komen van ongemerkt elektronisch manipuleren van wat mensen denken.
Ben ik de enige die de kriebels krijgt van het hersenonderzoek waarover De Standaard woensdag berichtte?
Natuurlijk heeft het onderzoek in kwestie, door Californische en Japanse wetenschappers, volmaakt goedaardige doelen, fobieën helpen bestrijden en dergelijke. Maar het vergt niet zo veel fantasie om je een verdere ontwikkeling voor te stellen die wel erg begint te lijken op SF-achtige gedachtencontrole en op manipulatietechnieken voor een totalitair regime waar Big Brother van 1984 een puntje aan kan zuigen.
Eerst even op een rijtje waar het onderzoek over gaat. De onderzoekers hebben hun proefpersonen (studenten, zoals gebruikelijk) eerst met behulp van elektrische schokken enigszins bang gemaakt voor het zien van rode en groene lijnen op een scherm. Vervolgens werd hun de angst voor de rode lijnen op een stiekeme manier weer afgeleerd. Hun hersenactiviteit werd gemonitord, en elke keer als ze aan de rode lijnen dachten (zoals vastgesteld door de meetapparatuur) kregen ze een beloning van een paar cent.
Na enkele sessies waren de proefpersonen niet meer zo bang voor de rode lijnen, terwijl ze wél nog bang waren voor de groene lijnen. En dan het cruciale punt, ik citeer even uit het artikel uit De Standaard: “De studenten beseften niets van de evolutie die ze doormaakten. Wanneer hen gevraagd werd of ze konden raden waarom ze soms geld kregen, zei er eentje dat het gebeurde wanneer hij aan zijn vriendin dacht en een ander dat hij beloond werd voor neuriën. En toch bleken de studenten tijdens het experiment steeds vaker aan de rode lijnen te denken.”
Pfioew! Daar ga ik rode lijnen van zien. De onderzoekers hebben dus een methode ontwikkeld om met elektronische apparatuur de gedachten en zelfs de emotionele instelling van mensen te manipuleren, zonder dat die iets de gaten hebben.
Natuurlijk zullen hier de gebruikelijke caveats op hun plaats zijn, het zal allemaal nog wel heel experimenteel zijn, en nog bevestigd moeten worden, en nog mijlenver van praktische toepassing afstaan, etcetera.
Maar toch. Het potentieel voor autoritaire regimes, opdringerige marketeers of betweterige wereldverbeteraars is grenzeloos.
Staan de mensen negatief tegenover het beleid van de regering, of tegenover het sociaal wenselijke gedrag? Geen probleem, even aan de hersenmachine en het is zo gefikst. Consumeren ze niet genoeg? Zijn ze onvoldoende patriottistisch of niet verdraagzaam genoeg of te lui of te links of te rechts? Even aan de hersencorrector, en ze hebben niet eens door dat ze gemanipuleerd worden. Als onderdeel van een medische routine-check-up? Of in het onderwijs? Of standaard ingebouwd in de virtual reality-brillen waarmee we gamen en facebooken? De mogelijkheden zijn grenzeloos.
En zeggen dat sommige mensen al geërgerd reageren op het idee dat de overheid hen door middel van ‘nudges‘ probeert te manipuleren. You ain’t seen nothing yet. Welkom in de eenentwintigste eeuw.