Hoe Darwin u van een alcoholprobleem af kan helpen. Een column.
‘Kwelgeest! Kannibaal!’ Kapitein Haddock kan er niet mee lachen, dat professor Zonnebloem hem ongevraagd en zonder iets te zeggen als proefkonijn gebruikt heeft voor zijn nieuwe medicijn tegen alcoholmisbruik. Dankzij het tabletje dat hij de kapitein stiekem heeft toegediend, kan die de smaak van alcohol niet meer verdragen (Kuifje en de Picaro’s). Zelfs Loch Lomond, de favoriete whisky van de kapitein, smaakt nu ‘naar bleekwater’.
Het is een geval van de kunst die de realiteit nabootst, want toen Kuifje en de Picaro’s verscheen (in 1976) was het échte middel disulfiram al vele jaren op de markt. Dat is een ietwat vergelijkbaar medicijn (het maakt dat je misselijk wordt na het drinken van alcohol), al is het in werkelijkheid lang niet zo’n perfect middel als Zonnebloems tabletjes. Een volmaakt anti-alcoholmiddel is nog niet gevonden, maar het zoeken gaat voort.
Op heel lange termijn bekeken echter, zijn de inspanningen van professor Zonnebloem en van de farmaceutische industrie misschien overbodig. Wetenschappers hebben namelijk aanwijzingen gevonden dat de evolutie ons momenteel aan het aanpassen is, zó dat we vanzelf geen alcohol meer verdragen.
Een team wetenschappers onder leiding van Benjamin Voight van de University of Pennsylvania heeft het DNA doorzocht van 2500 mensen uit alle werelddelen, op zoek naar genvarianten die recent zijn opgedoken (dat wil zeggen in de voorbije paar tienduizend jaar). Meer bepaald zochten de onderzoekers naar varianten die op verschillende continenten in het DNA van de bewoners verschenen zijn. Dat wijst er namelijk op dat het niet gaat om zomaar een toevallige mutatie, maar om een uitgesproken nuttige variant – een innovatie die het zo goed doet dat ze zich ofwel op meerdere plaatsen onafhankelijk van elkaar in de bevolking wist te verankeren, ofwel zich in korte tijd over de wereld wist te verspreiden.
En een van de genvarianten die het team van Voight heeft geïdentificeerd, lijkt inderdaad bijzonder nuttig te zijn: een variant die maakt dat de drager ervan minder geneigd is alcohol te drinken.
Het is een aanpassing die mensen helpt om te overleven in een omgeving waar een verleidelijk maar gevaarlijk gif voorkomt, door de kans te verkleinen dat ze dat gif herhaaldelijk innemen. Mensen drinken al duizenden jaren alcohol, dus al die tijd waren mensen met de nieuwe variant in het voordeel: minder kans om hun lever kapot te drinken, minder kans om gewond te raken in een dronken vechtpartij, minder kans om hun laatste sestertie of dukaat eraan uit te geven.
De onderzoekers vermoeden dat de genvariant op zo’n manier ingrijpt in de chemische processen die alcohol afbreken in het lichaam, dat alcohol versneld wordt omgezet in aceetaldehyde, een stof die misselijk maakt (en die ook een rol speelt bij het ontstaan van een kater, en bij de werking van disulfiram).
Als u snel na het drinken al een kater voelt opkomen, of misselijk wordt, dan mag u dus de evolutie daarvoor bedanken. Ofwel heeft professor Zonnebloem een tabletje in uw eten gemengd.
Deze column is op 5 mei 2018 verschenen in De Tijd.