Wordt je inzicht in de psychologie van mensen er beter op door veel romans te lezen? Of is dat psychologisch fake news? Een column.
De schrijver van de lijvige Russische roman die de Zandrekenaar momenteel aan het lezen is, wist precies wat er op elk moment door het hoofd ging van ieder van zijn talrijke personages, en hij deelde dat inzicht royaal met zijn lezers. Bladzijde na bladzijde verneemt de lezer welk gevoel er in de ziel van Andrej ontwaakt, wat Nikolaj op moeilijke momenten tegen zichzelf zegt en of Natasja op slag verliefd wordt.
Nu had die schrijver natuurlijk een voordeel bij het haarscherp analyseren van de psychologie van zijn personages, namelijk dat hij ze zelf verzonnen had. Maar dat de roman in kwestie een klassieker is geworden, wijst erop dat de personages en hun zielenroerselen tenminste bij vele lezers geloofwaardig zijn overgekomen.
Vanzelfsprekend zou het voor een eenvoudige columnist veel te hoog gegrepen zijn om hetzelfde niveau van psychologisch inzicht te ambiëren als een Russische romanschrijver. Maar je zou je kunnen afvragen of het lezen van een roman als deze misschien toch een zekere training betekent in het doorgronden van de gevoelens van andere mensen. Zou de lezer, wanneer hij of zij de 1552 pagina’s van de roman heeft uitgelezen, beter zijn geworden in het begrijpen wat er in andermans hoofd omgaat?
Volgens een veelbesproken onderzoek van de Amerikaanse psycholoog David Kidd uit 2013 zou dat inderdaad het geval zijn. Literaire fictie lezen verhoogt het vermogen om de mentale toestand van andere mensen aan te voelen, besloot Kidd toen in het prestigieuze vakblad Science.
Maar helaas, misschien klopt er niets van. Kidds onderzoek is een van de acht high profile studies waarvan de resultaten ontkracht zijn door een project om invloedrijk onderzoek in de menswetenschappen te checken door te proberen het te repliceren.
De onderzoekers van het Social Sciences Replication Project hebben 21 studies, tussen 2010 en 2015 gepubliceerd in de bladen Nature en Science, helemaal overgedaan, rigoureuzer en met gemiddeld vijf keer meer proefpersonen dan in het oorspronkelijke onderzoek.
Resultaat: dertien van de eenentwintig studies houden stand, acht vallen door de mand – waaronder Kidds onderzoek over de gunstige effecten van het lezen van romans.
De cijfers liggen in de lijn van eerdere pogingen om onderzoek over te doen, die er ook al op wezen dat een kleine helft van de experimentele studies in psychologie en sociale wetenschappen zich niet laat repliceren.
Het nieuwe onderzoek heeft nog een andere fascinerende vaststelling gedaan: dat experts eigenlijk al wel van tevoren wisten welke studies niet helemaal geloofwaardig waren – zelfs al waren ze allemaal gepubliceerd in hoogaangeschreven bladen.
De onderzoekers lieten collega’s gokken op de uitkomst van de replicatiepogingen (voor echt geld, in de vorm van een zogeheten ‘voorspellingsmarkt’). Er bleek erg accuraat ingezet te worden. De studies waar experts het meeste vertrouwen in hadden, werden naderhand inderdaad bevestigd, de studies waar niemand geld op wilde inzetten, sneuvelden.
Deze column is op 3 november 2018 verschenen in De Tijd.